Antihelden kunnen vaak rekenen op veel sympathie. Of die sympathie nu is opgebouwd uit medelijden, herkenning of de wetenschap dat er achter het onhandige uiterlijk toch een goed hart verscholen gaat, doet er niet eens zo veel toe. In de Wallanderserie rekent Henning Mankell op het krediet dat we een underdog van nature geneigd zijn te geven. En komt ermee weg.
Wallander is namelijk een wat knorrige, eigenwijze man met stalen principes en opvattingen uit jaren waarin trouwen nog z’n letterlijke betekenis had en gezag nog op respect kon rekenen. Met dit pakketje eigenschappen moet hij ‘dealen’ met een gezinssamenstelling, een werkomgeving en een maatschappij die deze principes en opvattingen al lang heeft laten verroesten. Hij is gescheiden, heeft ingewikkeld, maar onmisbaar contact met zijn dochter, ziet zijn baas vooral als een huichelachtige carrièremaker zonder hart voor het vak en wordt keer op keer teleurgesteld in de misdadige aard van de maatschappij. Verder verkeert hij in een levensfase waarin zijn leeftijd een factor is in zijn werk, hij opa wordt en lichamelijke gebreken zich beginnen voor te doen.
Het verhaal vangt ermee aan dat Wallander geïntroduceerd wordt in de schoonfamilie van zijn dochter, een adellijke familie waarvan de pater familias, Hakan von Enke, een hoge marineofficier is. Wallander valt in de smaak en wordt later uitgenodigd op het verjaardag van Von Enke, die Wallander op dat feest even apart neemt. Hij doet een nogal duister verhaal uit de doeken over spionage bij de marine, waarbij de marineleiding een vijandelijke, waarschijnlijk Russische onderzeeër van hun territorium liet ontsnappen en vervolgens alles in de doofpot stopte. Wallander merkt de schichtigheid van Von Enke op, maar kan verder niet veel met het verhaal en doet er ook weinig mee, temeer daar hij intussen in een staat van volledige black-out zijn dienstpistool in een café liet liggen. Dat komt hem op disciplinaire maatregelen te staan en hij moet zijn best doen het verhaal buiten de media te houden.
Kort na zijn verhaal over de spionageaffaire verdwijnt Hakan von Enke spoorloos. Omdat Wallander toch een poosje niet op het bureau mag verschijnen, gaat hij in op het verzoek van de familie om op onderzoek uit te gaan. Hij snuffelt wat rond, spreekt met mevrouw Von Enke, de plaatselijke politie en een vriend van Von Enke en verwacht dat Hakan von Enke vanzelf wel weer een keer zal opduiken. Dat duurt echter langer dan verwacht, maar Wallander doet weinig tot het moment waarop ook mevrouw Von Enke verdwijnt. Vanaf dat moment begint hij laagje voor laagje het spionagegeheim af te pellen, komen de raarste zaken aan het licht en is iedereen verdacht.
De hoofdpersoon is werkelijk karakteristiek neergezet. Een beetje als Baantjer, maar dan met meer internationale allure. Het is een man die de wereld niet meer begrijpt en door de wereld bijna meewarig wordt bekeken. Alleen zijn directe collega’s begrijpen nog iets van wat hem beweegt. Zo wordt Wallander lastig gevallen door twee knapen die geld van hem willen stelen. Hij wordt nijdig aangesproken door een vrouw die hem erop wijst dat het verboden is lang stil te staan met draaiende motor. Zijn eigen huwelijk is tot zijn grote spijt misgelopen, maar nu hij gebroken heeft met zijn vrouw wil hij ook niets meer van haar weten. Ze is een alcoholverslaafde vrouw die voortdurend met de verkeerde mannen optrekt en daar dan ook weer de klappen van krijgt. Hij begrijpt niets van de verontwaardiging van zijn dochter ten opzichte van zijn afstandelijkheid tegenover zijn ex – haar moeder. Hij begrijpt ook niets van haar liefdesleven: een nogal rationele keuze voor een man, geen huwelijk maar wel kinderen, een kind eerst laten opgroeien dan pas een naam geven. Dit alles kun je natuurlijk uitleggen op twee manieren: Wallander is misschien een wereldvreemde man, die niet in staat met de maatschappij mee te groeien. Aan de andere kant laat Mankell zijn hoofdpersoon ook vol verbazing kijken naar een wereld die in al zijn facetten verandert en niet altijd ten goede. Zo blijven het hele verhaal door ook de andere zaken van het bureau naar voren komen en die doen subtiel verslag van pijn, leed, misdadigheid en andere ellende die de wereld voortbrengt.
Wallander stelt ergens in het begin van het verhaal, naar aanleiding van de black-outs die hij soms heeft, de vraag of hij Alzheimer heeft. Die vergeetachtigheid komt telkens weer naar voren. Op zeker moment is Wallander al kilometers op weg en moet hij de auto stilzetten, omdat hij echt niet meer weet waarheen ook alweer. Het geeft een beangstigende sfeer, maar het krijgt zoveel aandacht dat je zou verwachten dat het deel uitmaakt van de hoofdplot. Maar dat blijkt niet zo te zijn. De vraag rijst dan waarom dat verhaalgegeven dan zo prominent wordt gemaakt. Zou het zijn omdat Mankell op de laatste bladzijde aankondigt: ‘Meer is er niet. Het verhaal over Kurt Wallander houdt onherroepelijk op. De jaren die hij te leven heeft, misschien tien, misschien meer, zijn zijn eigen tijd, die van hem en Linda, die van hem en Klara, van niemand anders.’ Hoe dan ook roept het vragen op die niet worden beantwoord op verhaalniveau en dat is jammer.
Mankell en met hem Wallander heeft in Nederland en wereldwijd een trouwe schare fans. De serie wordt door velen nauwlettend gevolgd en eigenlijk was na het negende deel al duidelijk dat de Wallander-serie op zijn eind liep. Dat dit tiende deel er toch gekomen is, zou opportunisme kunnen betekenen, want als je de eerste negen delen hebt mag het tiende natuurlijk niet ontbreken. Dat is echter makkelijk te weerleggen door te wijzen op de kwaliteit van het tiende deel, die ontegenzeggelijk hoog is. Een waardig afscheid, zowel voor de schrijver als Wallander.
| Bestel dit boek nu bij boekhandel Riemer en heb het morgen in huis! |  |
Auteur: Henning Mankell
Titel: De gekwelde man
Uitgever: De Geus - Breda
Prijs: €
Bladzijden:
Recensent: Jan Jaap Karsten
Genre: Detective
ISBN: 9789044515244
Waardering: Uitstekend
Taalgebruik: Onnodig grof taalgebruik