Karel Schoeman is niet zo heel bekend in Nederland. Het overgrote deel van zijn werk is niet in het Nederlands vertaald. Het gaat dan ook vaak om historisch of biografisch werk. Maar dat maakt het werk dat wel vertaald is niet minder de moeite waard, integendeel. Schoeman heeft klasse, dat merk je al op de eerste pagina’s. Een schrijver die zichzelf kan beheersen en de gebeurtenissen in laag tempo brengt, als een arbeider die stenen sjouwt op het heetst van de dag in Afrika.
Het boek Verliesfontein is het derde deel in een serie romans met Afrika als decor. Dit deel gaat over de Afrikaanse Boerenoorlog. Het derde dat verscheen, feitelijk het eerste deel van de serie. De Boerenoorlogen waren twee oorlogen tussen de boeren van transvaal, directe afstammelingen van Nederlanders die daar waren gekoloniseerd en Engelsen, die probeerden van de zuidelijke staten van Afrika een federatie te maken. Het boek speelt zich af tijdens de tweede Boerenoorlog, die uiteindelijk door de Engelsen wordt gewonnen.
Het boek opent bij Eddie, een journalist op weg om in het gehucht Fouriesfontein een foto te maken van het graf van een man waarvan hij weet dat hij is omgekomen in de Tweede Boerenoorlog. Maar op weg er naartoe rijdt zijn chauffeur er bijna voorbij, omdat het gehucht niet te zien is vanaf de weg. Op de plaats waar het ongeveer moet zijn, stapt Eddie uit en hij zet een aantal stappen in de richting van het vermeende dorp. Hier zit een passage in het boek die Schoeman gebruikt om van het heden naar het verleden te gaan en die magisch-realistisch aandoet. Voelt wat vreemd aan, gezien de rest van het boek. Feit is dat Eddie verdwijnt in de wolken stof van warm Afrika en dat stemmen uit het verleden opklinken.
Stemmen
Drie stemmen om precies te zijn. Schoeman laat eerst Alice aan het woord, de dochter van een Engelse rechter. Zij duikt in haar herinneringen en diept er een beeld op van de oorlog. Ze weet nog vooral de feestjes op te noemen, de relaties die er waren, de dingen die een jong meisje bezighouden. Ze merkt vooral dat ze na de oorlog overal buiten komt te staan, dat ze geen vriend overhoudt. Het is haar kijk op de zaak, haar perspectief. Ze verschuilt zich achter haar slechte geheugen.
De tweede persoon die aan het woord komt is Kallie, de bescheiden secretaris van de Engelse rechter. Het is een sociaal wat onbeholpen jongen, die zijn bewondering voor Alice maar moeilijk weet te uiten, hoewel hij de rechter zeer na staat. Doordat hij opgeklommen is uit het arbeidersmilieu en bij de middenklasse is gaan horen, komt ook hij alleen te staan. Hij verschuilt zich in zijn herinneringen achter zijn drukke bezigheden en het feit dat hij niet de verantwoordelijkheid droeg, toentertijd.
Dan komt nog juffrouw Godby aan het woord, die zich vooral druk maakt over de gewone kleine gebeurtenisjes van een dorp. Ze is echter wel de enige die zich druk maakt om het onrecht dat Adam Balie wordt aangedaan en probeert daar wat aan te doen, hoewel er anderen zijn die daar meer verantwoordelijkheid in dragen.
Slow read
De sfeer zo kort na de oorlog is zo goed getroffen door Schoeman. Mensen willen vergeten, ook al zeggen ze van niet. Mensen zijn betrokken, ook al beweren ze van niet. Niemand gaat vrijuit, ook al beweert men van wel. Het zijn altijd anderen die het verkeerd deden en zo woedt een oorlog nog na het sluiten van het officiële verdrag nog jaren door in de harten en hoofden van hen die erbij waren.
Qua stijl doet Schoeman erg aan Marilyn Robinson denken. Het trage proza reikt je voorzichtig steentje voor steentje aan, waardoor langzaam de contouren van het thema ontstaan. Een heerlijke ‘slow read’.
Ook interessant: een lezing die uitgever Pieter Rouwendal op 20-09-2016 gaf in het Zuid Afrikahuis.
Een heerlijk debuut van psychiater en schrijver Erik Rozing. Hij beschrijft in De psychiater en het meisje de wereld van de psychiatrie van binnenuit. Rozing kent deze wereld dan ook als geen ander. Je zo kwetsbaar opstellen en schrijven over je eigen beroepsgroep met Edgar Simons als arts-assistent/psychiater in de hoofdrol, vereist de nodige moed en zelfreflectie. Rozing bewijst dat hij dit alles in zijn schrijversmars heeft.
Ontroerend en enigszins bizar: Ochtendkoorts, het liefdesverhaal van de ouders van auteur Péter Gárdos. Gárdos kreeg na de dood van zijn vader uit handen van zijn moeder twee pakketjes met brieven: brieven van zijn vader aan zijn moeder en omgekeerd, geschreven tussen september 1945 en februari 1946 in opvangkampen in Zweden waar overlevenden van de concentratiekampen werden opgevangen en verpleegd.
Opgegroeid zonder moeder, veroordeeld tot zwaar en vies werk in de leerlooierij van een vader die geen greintje waardering voor haar heeft, laag in aanzien bij de dorpelingen. Het zijn de ingrediënten die het eenzame leven van Machla bepalen. Israël is in die tijd, rond het jaar dertig, bezet door de Romeinen en de bezetting drukt zwaar op de bevolking. Ook Machla wordt geconfronteerd met de wrede wandaden van de soldaten als ze ternauwernood aan hun pogingen haar te misbruiken weet te ontkomen dankzij het ingrijpen van een van hen. Als vervolgens een bruiloftsfeest op gruwelijke wijze verstoord wordt, voelt Machla zich schuldig. Was dit wellicht niet gebeurd als de soldaten haar hadden genomen?